Ponekad, kada strukture vlasti ne nađu „dobru mjeru“ i pretjeraju s poigravanjem spinovima i vršenjem neprimjerenog uticaja na javno mnjenje propagandom i dezinformacijama, stvari se otmu kontroli. Kod jednog dijela građana, ova zasićenost dezinformacijama umije da izazove reakciju suprotnu od očekivane i neprijatno iznenadi režimske demijurge. Međutim, kao po pravilu, dezinformatori se ne zaustavljaju ni brzo, ni lako, ni pravovremeno,pa jedan ciklus dezinformacije koji uključuje masovnu reakciju na nju, za sobom povlači i drugi.

To se, recimo, dogodilo na proteklim izborima za glavni grad Crne Gore. I to se, u nešto drugačijem kontekstu, događa i u Srbiji. Obje zemlje represivno i politički utilitarno projektovanog srpskog sveta, proteklih su godina zapravo prepravljene dezinformacijsko-propagandnim iskrivljenjem stvarnosti. U Podgorici je, naime, i pored intenzivne i višegodišnje kampanje za srpski svet, 30% glasova osvojio dr Nermin Abdić, nosilac liste Demokratske partije socijalista, 47-godišnji ortoped, očigledno dobro poznat svojim sugrađanima iz nekih težih životnih situacija i humanijih oblasti nego što je to politika.

Za one koji su vodili kampanju protiv njega, dr Abdić je imao problematično porijeklo i problematično ime i prezime. Ni nakon odličnog izbornog rezultata, s jasno manifestovanom voljom građana, političke strasti se nijesu smirile pa je, savjetnik potpredsjednika Vlade Crne Gore za politički sistem, provosuđe i antikorupciju, dr Milan Popović, poredivši stanje u Crnoj Gori sa stanjem u Gazi i Ukrajini, najavio „vjerovatnoću unutrašnjeg nasilja većih razmjera i mogućnost izbijanja građanskog rata u Crnoj Gori, u slučaju da izborna lista Jakova Milatovića napravi postizbornu koaliciju s Demokratskom partijim socijalista“. Na pitanje kakav je to demokratski sistem u kojem vršioci vlasti požele da ignorišu volju 30% svojih građana, još uvijek niko od zvaničnika nije dao precizan odgovor.

U Srbiji je situacija s plasiranjem dezinformacija i dugotrajnija i gora pa su se tako javnim mnjenjem u proteklom periodu širile lažne vijesti o „ukrajinskom Majdanu u Srbiji“, o tome da su protesti zbog izbornih neregularnosti tokom decembarskih izbora 2023. godine orkestrirani sa Zapada sa ciljem destabilizacije Srbije, o tome da su protesti građana agresivno orijentisani i da neprestano pripremaju nove državne udare, a da se ova „zaraza“ prenosi preko opozicije i američkih dolara, o tome da aktuelne proteste protiv iskopavanja litijuma organizuje CIA, preko raznih stranih fondacija …

Većina dezinformacija i lažnih vijesti koje se kreiraju u zemlji matici srpskog sveta, Srbiji, potiču iz ruskih medijskih servisa, a Baza Evropske unije protiv dezinformacija, koja spada u diplomatsku aktivnost EU a vodi je visoki predstavnik za spoljnu politiku i bezbjednost Žosep Borelj, evidentirala je 116 lažnih vijesti koje se odnose upravo na Srbiju. U izvještaju koji se navodi, piše da su Rusija i Kina glavni akteri koji manipulišu javnim narativima, a Borelj je, predstavljajući izvještaj o mjerama protiv dezinformacija, upozorio međunarodnu javnost na izazov koji je pred njom: „Postoje bombe koje mogu da ubiju, otrovi koji mogu da vas otruju. Ali, kako se suočiti s manipulacijom i miješanjem na terenu, takođe je veliki izazov“.

A na terenu, upravo u djelu Zapadnog Balkana viđenog kao srpski svet, zatičemo uporno i dugotrajno dezinformaciono deformisanje javnog mnjenja. Pa se tako, kao posljedice frekventne upotrebe lažnih informacija ili prikrivanja tačnih, ometanja ili zataškavanja istine i impliciranja pogrešnih zaključaka,države i društva nalaze u stanju stalne izmaglice i neprozirnosti istine, legitimizovanog huškanja na imaginarnog neprijatelja zbog ciljane homogenizacije, visokog stepena kolektivne frustracije, zebnje, straha pa i indukovane, potisnute ili manifestovane, individualne i masovne agresije.

U skorašnjem intervjuu koji je dao za portal Istinomer, jedan od autora knjige Spin diktatori Danijel Trajsman, napominje da su lideri u nekim zemljama „usvojili tehnike spin diktature, manipulišući medijima iza kulisa, zauzimajući sudove i marginalizujući opoziciju, sve dok čuvaju demokratsku fasadu. Ovo ostaje privlačan model za lidere koji žele da konsoliduju svoju moć kao autoritarne vođe, ali da zadrže modernu ekonomiju i međunarodni ugled“. Međutim, Trajsman predviđa da će vremenom spin diktature imati sve više teškoća naporedo s modernizacijom društava i da u trenucima krize (a u spin diktaturama kriza je uvijek i nekontrolabilna) postoje dva scenarija – onaj koji vodi ka uspostavljanju demokratskog sistema, u slučaju da diktator izgubi kontrolu, ili onaj koji vodi ka većoj i otvorenijoj represiji.

U dobu informacija, dezinformacije mogu zaličiti na moćan instrument kojim se lako i bez posebnog napora može mijenjati javno mnjenje i kojim se mogu oblikovati politički procesi. Međutim, ta lakoća se u jednom trenutku, prije ili kasnije, ispostavlja kao zamka. Kapaciteti ove tehnike su ograničeni jer društvo ipak ima sposobnost da uči, a proces tog učenja uvijek uključuje i iskustvenu provjeru (dez)informacija koje mu se serviraju. I u tom smislu, tačna je ona poznata Linkolnova misao da „možeš lagati neke ljude svo vrijeme, možeš lagati sve ljude neko vrijeme, ali ne možeš lagati sve ljude svo vrijeme“.

A kada dezinformacije izgube svoju efikasnost, postaju poput bumeranga, koji se, kada promaši svoj cilj – okreće ka onom ko ga je lansirao.

(Antena M/foto: Autonomija)