Analizu rada vojvođanskih lokalnih samouprava Nezavisno društvo novinara Vojvodine je sprovelo u dva navrata, za dve prethodne godine, 2012. i 2013. Žužana Serenčeš, politička i medijska analitičarka, u opširnom ali izuzetno interesantnom istraživanju koje je pred vama, ukazuje na glavne tendencije u opštinama i gradovima Vojvodine na kraju 2013. godine, navodeći niz plastičnih i živopisnih ali i zabrinjavajućih primera iz političkog, ekonomskog i društvenog života.

Tekst koji je nastao kroz analizu rezultata rada tima NDNV-ovih novinara-istraživača (na našem sajtu možete pročitati 45 istraživačkih tekstova o svakoj lokalnoj samoupravi ponaosob) i analizu ankete sprovedene među predstavnicima lokalnih vlasti – objavljujemo u nastavcima.

Izazovi socijalne zaštite

Nepovoljna socijalna slika, kao posledica posrnule privrede, stagnacije i visokog nivoa nezaposlenosti postavila je pred i inače ograničene i prenapregnute lokalne budžete potrebu da u oblasti socijalne zaštite odgovore na sve izraženije zahteve i potrebe rastućeg dela stanovništva koje živi na rubu egzistencije. Sa druge strane, širenje kataloga različitih socijalnih usluga koje finansiraju lokalne samouprave u brojnim sredinama, kao i potreba da se i zbog negativnih demografskih kretanja i starenja stanovništva lokalne samouprave sve izraženije angažuju u pružanju različitih usluga znači ujedno i da su ograničeni budžetski okviri praktično u svim sredinama na ovom polju – nedovoljni.

Primer da je, recimo, u Srbobranu propast nekadašnjeg prehrambenog giganta PIK Elan, oslonca lokalne privrede, koji je nekada zapošljavao i pet hiljada radnika, dovela meštane Srbobrana na vrata narodne kuhinje koja je otvorena početkom 2013. godine, da je gotovo 1.000 žitelja Srbobrana lane ostvarilo pravo na novčanu socijalnu pomoć, ili da, na primer, predsednik opštine Titel svedoči da „zahteva za socijalnu pomoć ima toliko da bi mogli otići u svaku drugu kuću u opštini da odnesu socijalnu pomoć” – najbolje svedoči o pritisku „tranzicione socijale” u mnogim nekada značajnim industrijskim centrima. Ilustrativna je i priča iz Čoke, nekadašnjeg značajnog agroindustrijskog igrača, a opštine u kojoj kao da je vreme stalo i koja danas zvanično beleži izuzetno visoku stopu nezaposlenosti – približno 46 odsto, a da ni u proteklih godinu dana nije uspela da pokrene proces zapošljavanja građana koji su na ivici egzistencije. Veliko siromaštvo dobro ilustruje polemika koju je Direkcija za izgradnju opštine otvorila o sudbini jednog posečenog hrasta, čije je deblo prečnika skoro dva metra, a težina od oko četiri tone. Umesto da se od tog drveta izrade skulpture, klupe, ili neki rekviziti za park, meštani Čoke tražili da se drvo podeli među siromašnima kao ogrev…

U strukturi izdvajanja iz budžeta vojvođanskih opština i gradova finansiranje socijalnih usluga procentualno gledano razlikuje se, nekada i značajno. Najveći procenat za ove namene, prema raspoloživim podacima, izdvajaju iz svog budžeta Plandište i Beočin (oko osam odsto), a iznad pet procenata budžeta za finansiranje socijalnih usluga izdvajaju i Kikinda, Sombor, Ruma, Kanjiža, Stara Pazova, a tu je i Inđija sa tačno pet odsto za finansiranje socijalnih usluga. Najmanje, gledano procentualno po učešću u budžetu, za ove namene izdvaja Temerin (0,20%), a među onima koji izdvajaju manje od stotog dela ukupnog budžeta još su i Senta, Novi Kneževac, Opovo, Sremska Mitrovica i Žitište.

Pred izazovima sve izraženijih potreba socijalne zaštite, s jedne strane, i sve ograničenijih ili smanjenih budžetskih okvira sa druge, lokalne samouprave na različit način „laviraju”. U pojedinim sredinama uočljiv je trend povećanja ovih izdvajanja, pa i uvođenja novih socijalnih usluga. Primera radi, prema svedočenju nadležnih, u Kuli je iz opštinskog budžeta 2012. izdvojeno 1,5 miliona za kupovinu ogreva, godinu docnije čak 3,5 miliona, a i sva ostala izdvajanja za socijalu drastično su povećana i 2013. iznosila su oko 70 miliona dinara.

Prošlogodišnja izdvajanja za socijalu u Vrbasu u odnosu na prethodnu godinu, kada su iznosila oko 80 miliona dinara, porasla su za 20 miliona, a više od 130 Vrbasana prehranjivalo se u narodnoj kuhinji koja je otvorena pre četiri godine. Uzgred, u tanjiru onih koji se hrane iz istog lonca nalazilo se, u skladu sa normativima javne nabavke JNMB 26 (podaci sa www.vrbas.net/javnenabavke), tek 30 grama mesa…Sa druge strane, ponegde su se nadležni odlučili i za ukidanje pojedinih socijalnih usluga (Šid), ili su se lokalne samouprave našle i u „socijalnim dugovima”. U Kikindi – gde će inače u naredne dve godine među kapitalne projekte spadati i kupovina kontejnera za socijalno stanovanje – izmenjena je odluka o ostvarivanju prava na naknadu nezaposlenim porodiljama, pa će one, umesto 12 meseci, iz opštinskog budžeta ubuduće dobijati mesečnu naknadu u iznosu od 10 hiljada dinara, samo u toku šest meseci. Ova odluka doneta je jer se u ovu godinu ušlo s dugom od milion dinara za ove naknade iz prethodne godine. Takođe, ima tvrdnji da i u Inđiji postoje dugovanja za određena socijalna davanja, kao što je besplatan prevoz đaka.

Pored sve više „klasičnih” socijalnih usluga koje se finansiraju iz budžeta, sve su brojnije lokalne sredine koje u svoj katalog uvode i nove, ili inovativne socijalne usluge za svoje meštane. U Novoj Crnji, gde se žale na mali broj dece, boravak mališana u vrtićima je besplatan, u opštini Sečanj, koja je u vrhu u Srbiji po starosti stanovništva, zahtevi za specijalističkim pregledima i lečenjima su češći nego na drugim mestima, pa otuda opština finansira deo putnih troškova pacijenata do Zrenjanina i deo zdravstvenih usluga, a u Apatinu je opština, prema svedočenju njenog predsednika, mnogim radnicima koji su ostali bez posla posle privatizacija obezbedila povezivanje radnog staža: „Kao i otpremnine, tako da su poneki dobili i po pet hiljada evra, s čim su mogli da pokrenu neki posao, a upravo nedavno smo za preko 70 ljudi povezali radni staž”. U opštini Alibunar funkcioniše besplatan prevoz za učenike, studente, penzionere i socijalno ugrožene osobe, u Baču su, osim uobičajenih usluga Centra za socijalni rad uvedeni i mobilni timovi za neodložne intervencije u situacijama nasilja u porodici, u Novom Bečeju je kao jedna od novih usluga uvedena i pomoć u kući za decu sa invaliditetom…

U vojvođanskim uslovima jedinstvenu i inovativnu praksu u oblasti socijalnih davanja uvela je Ada. U opštini, naime, funkcioniše komisija koja svakog meseca obrađuje pismene zahteve građana za odobravanje jednokratne finansijske pomoći. Ova vrsta socijalnih davanja se ne isplaćuje na račun, već opština direktno kupuje drva za ogrev, hranu ili druge potrepštine navedene u zahtevu, a građani kojima je zahtev odobren prema utvrđenoj satnici obavljaju društveno koristan rad, koji se uglavnom odnosi na čišćenje javnih površina.

Odlazak mladih

Osim što su i rezultati poslednjeg popisa stanovništva (2011.) u celini pokazali trend značajnog demografskog pada u Vojvodini, primeri i svedočenja iz brojnih vojvođanskih sredina pokazuju da je tendencija depopulacije i sve većeg starenja i osipanja stanovništva i dalje na snazi, a da je u potrazi za perspektivom i boljim životom odlazak mladih sve izraženiji, sa primetnim zamahom u poslednjih godinu-dve.

Ljudi su osiromašeni, obeshrabreni i razočarani – svedoči se u brojnim sredinama u kojima je uzaludno čekano da ostvare predizborne priče o „privlačenju investicija“ i „novim radnim mestima“, a ponegde nova zapošljavanja zabeležena isključivo u lokalnoj administraciji i javnim preduzećima. Dok ekonomija stagnira, bez naznaka da građani mogu očekivati bolje dane, odliv mladih ljudi je veliki – zapaža se u mnogim sredinama. Tako je to, recimo, i u Senti, gde ukazuju i da je taj proces posebno ubrzan i pojednostavljenom mogućnošću dobijanja dvojnog državljanstva, odnosno dobijanje pasoša Mađarske: „Odliv mladih iz opštine je problem sa kojim lokalna zajednica, ali i šire društvo mora da se pozabavi. Otkad postoji mogućnost dobijanja mađarskog državljanstva, mislim da ljudi u još većem broju odlaze. Svi oni traže bolje uslove za život preko granice“. U Bačkoj Topoli, recimo, takođe se uočava da zbog loše ekonomske situacije mnogi mladi odlaze. U tome im pomaže i mogućnost da dobiju državljanstvo Mađarske. „Ne samo iz Bačke Topole, već i iz obližnjih sela mladi odlaze, traže bolji život u inostranstvu. Posebno me zabrinjava činjenica da mnogi srednjoškolci sa koijma sam u kontaktu već planiraju odlazak. Mislim da je veliki problem taj pesimizam i negativno raspoloženje, pa tako mnogi nisu spremni da prihvate pozitivne stvari u zajednici, ali zato svaku negativnu pojavu odmah uveličavaju, ponekad, naravno sa razlogom” – svedočio je jedan lokalni aktivista.

U Bačkom Petrovcu takođe se suočavaju sa “odlivom mozgova”, jer mnogi mladi ljudi šansu za studiranje, dalje usavršavanje i zaposlenje vide upravo u Slovačkoj, dok lokalna uprava, s obzirom na kapacitete lokalnog budžeta, pokušava da mlade zadrži u toj sredini tako što je formirala akademsku mrežu – dobrovoljnu bazu podataka u skladu sa svim zakonima i zakonu o zaštiti podataka o ličnosti, na koju se dobrovoljno stavljaju podaci mladih stručnih kadrova, da bi potencijalni investitori na jednostavan način, na jednom mestu, mogli da provere koji su stručni kadrovi na raspolaganju u lokalnoj sredini. Slična akademska mreža, inače, pravi se i u Odžacima gde je, doduše, nakon 20 godina, ipak pokrenuta posrnula privreda, ali je i dalje mnogo nezaposlenih, naročito među mladima. Odlazak mladih posebno ugrožava perspektivu manjih sredina. Posredno su to potvrdili i rezultati istraživanja subotičke Kancelarije za mlade, u kojoj je u želji da se pronađe pravi način za uključivanje mladih u društveni život, sprovedeno istraživanje o stavovima i potrebama mlade populacije uzrasta od 15 do 29 godina. Pokazali su, naime, da mladi nisu previše zainteresovani da menjaju stvari, već da mnogi od njih – žele da odu u veće gradove ili u inostranstvo. Sa problemom odlaska mladih suočena je i Ada koja, inače, stipendira sa mesečnim iznosom od 5.000 dinara svoje najuspešnije studente. Mladi Ađani se ipak ne zadržavaju u ovoj opštini, zbog čega broj stanovnika konstantno opada, ali čelnik Ade smatra da nema pravo da ih na bilo koji način obaveže da tu i ostanu: „Ja sam mišljenja da svako treba sam da proceni svoje šanse u našoj opštini ili nekoj drugoj sredini. Mi ih ne obavezujemo da se vrate, ako mi već ne umemo da im obezbedimo dobre uslove za život“.

Kraj

(Autonomija)