Početkom sedmice mladić iz Kuršumlije, koga su roditelji pre godinu dana izbacili iz kuće nakon što je priznao da je gej, pokušao je da se ubije mešavinom lekova za smirenje. Kada je prošlog decembra odlučio da se autuje (izraz koji potiče od engleske fraze Coming out i znači javno i otvoreno priznanje sopstvene homoseksualne orijentacije), osudili su ga svi osim mlađe sestre. Mladić je potom neko vreme živeo u Nišu i Beogradu, uz podršku Gej strejt alijanse, na kraju se vratio u Kuršumliju, ali… „Ne mogu više, verujte mi… dosta je bilo“, napisao je na svom Fejsbuk profilu neposredno pre no što je pokušao da sebi oduzme život. Srećom, na vreme je zbrinut u lokalnom Domu zdravlja i van je životne opasnosti.

Danas se sve više otvoreno govori o povećanoj stopi samoubistva i pokušaja samoubistva u marginalizovanim grupama, pogotovo kada je reč o mlađem uzrastu. Tako, na primer, brojna istraživanja, koja su uglavnom rađena u SAD, Australiji i Velikoj Britaniji, ukazuju na povezanosti suicidalnog ponašanja i seksualne orijentacije. Prema rezultatima tih studija, kod mlađih homoseksualno orijentisanih osoba rizik je povećan, kako za pokušaje, tako i za izvršene suicide. A kao faktori tog povećanog rizika za suicidalno ponašanje ističu se diskriminacija, zlostavljanje i predrasude koje postoje u okruženju u pogledu manjinske seksualne orijentacije, te porodična disfunkcionalnost.

Pod okriljem Odseka za psihologiju Filozofskog fakulteta u Novom Sadu nedavno je realizovano istraživanje u kojem su učestvovale dve grupe ispitanika: prva se sastojala od 55 gej mladića, dok je drugu, kontrolnu grupu, činilo 67 njihovih vršnjaka heteroseksualaca. Rezultati i tog istraživanja nedvosmisleno su pokazali da postoji povezanost seksualne orijentacije i povećanog suicidalnog rizika.

– Faktori koji utiču na razmišljanja o samoubistvu su pre svega depresivnost, ali i stepen samopoštovanja i beznadežnosti i opažanje porodične funkcionalnosti. U tom smislu se porodica prepoznaje kao jedan od faktora koji utiče na pojavu suicidalnih ideja – objašnjava za „Dnevnik” autorka istraživanja dr Jelena Srdanović Maraš. – Međutim bilo bi netačno svaljivati svu odgovornost na porodicu. Suicidalnost konkretne osobe je uvek multifaktorijalno uslovljena i teško je naći jednog „uzročnika“. Kada govorimo o „okidaču“, to može biti bilo koji stresogeni događaj: konflikt, prekid neke veze, problemi i ekscesi u porodici, nagomilani problemi, loša ocena u školi…

Mladići istopolne seksualne orijentacije izloženi su verbalnom i fizičkom zlostavljanju od strane vršnjaka i odraslih, što utiče na njihovo psihološko, ali i fizičko stanje. Kao seksualna manjina, oni su diskreditovani i izolovani od strane vršnjaka, porodice, religije, obrazovnih pa i zdravstvenih institucija. Analize pokazuju da je, recimo, u SAD skoro 60 procenata homoseksualno orijentisanih adolescenata bilo zlostavljano u srednjoj školi

– Neki podaci ukazuju na to da postoji direktna veza između pokušaja samoubistva određene osobe i iskustava verbalnog i fizičkog nasilja u školi, koje je u vezi njegove homoseksualne orijentacije. Istina, istraživanja na našoj populaciji nisu utvrdili povezanost suicidalne ideacije i diskriminacije, ali ti rezultati nisu konačni. Odnosno, kako bismo imali jasniju sliku, potrebno je dalje analizirati uticaj opšte atmosfere neprihvatanja u društvu, te fizičkog i seksualnog zlostavljanja na pojavu suicidalnih ponašanja u smislu pokušaja i izvršenih samoubistava. No, ono što je nesporno, to je da su mlade osobe homoseksualne orijentacije tokom svog odrastanja diskriminisane i da imaju značajno više iskustava verbalnog i fizičkog nasilja u odnosu na heteroseksualne vršnjake.

Nažalost, ono što posebno zabrinjava jesu komentari na vest o pokušaju samoubistva mladića iz Kuršumlije, iz kojih se može izvući zaključak da se suicid homoseksualno orijentisanog adolescenta kod nas smatra gotovo oporavdanim, odnosno prihvatljivijim u odnosu na suicid heteroseksualno orijentisanog adolescenta:

– Nismo mi u tom smislu posebni. Zanimljivo istraživanje je rađeno 2003. godine u Australiji na 1.400 ispitanika koji su bili različite seksualne orijentacije. To istraživanje je pokazalo da mlade osobe, generalno, suicidalno ponašanje smatraju logičnim i opravdanim odgovorom mlade osobe na suočavanje sa svojom homoseksualnom orijentacijom. I rezultati pomenutog istraživanja, baš kao i pomenuti komentari, dobra su ilustracija društvene atmosfere koja podstiče neodobravanje seksualnih manjina i homoseksualne orijentacije.

Iz istraživanja dr Jelene Srdanović Maraš proizilazi i da mladići homoseksualne orijentacije generalno opažaju svoju porodicu kao manje funkcionalnu. Ona, međutim, upozorava na to da je veoma nezahvalno govoriti o tome da li je takvo njihovo opažanje u direktnoj vezi sa odnosom porodice prema autovanju, odnosno priznanju vlastite seksualnosti:

– Ono što se sa sigurnošću može reći je da mladići homoseksualne orijentacije opažaju svoju porodicu kao manje funkcionalnu u poređenju sa heteroseksualno orijentisanim vršnjacima. Takođe, oni najčešće očekuju da će roditeljska reakcija na autovanje biti negativna. Međutim, njihova očekivanja ne moraju biti u vezi sa stvarnom roditeljskom reakcijom. Ali sama anticipacija negativnih roditeljskih reakcija itekako utiče na porodične odnose, na stepen poverenja, na nivo stresa i konflikata u porodici…

Po rečima sagovornice „Dnevnika”, nasuprot pomenutim strahovima i zebnjama mladih homoseksualaca, statistički podaci govore o tome da reakcije roditelja na autovanje češće budu blaže od očekivanih.

– Ono što je ohrabrujuće, po rezultatima istraživanja, jeste da roditeljske reakcije na autovanje u našoj sredini uglavnom nisu grubo odbacujuće, iako u javnosti najsnažnije odjeknu baš takvi oblici reagovanja. Važno je napomenuti da je svakoj porodici potrebno vreme da se prilagodi. Ali realnost je i da su porodice, nažalost, u ovom procesu adaptacije uglavnom same. Zbog straha od stigme izoluju se od prijatelja, rodbine, a radi se o visoko stresogenom periodu za svaku porodicu, koji je posebno izazovan za porodice koje nisu funkcionalne. Preispituju se porodične vrednosti, uloge i očekivanja… Na primer, menja se roditeljski san o sinu koji će se oženiti, imati decu, nastaviti porodično ime. Roditelji kao da se odjednom nađu na nepoznatoj teritoriji preplavljeni snažnim osećanjima straha, stida, krivice, besa, tuge… S druge strane, upravo je porodica ta koja može imati neprocenjivu ulogu kao faktor smanjenja stresa kojem je mlada homoseksualna osoba uobičajeno izložena u društvu gde je heteroseksualnost norma. Homoseksualno orijentisane mlade osobe, koje imaju podršku porodice, biće spremnije da se bore sa diskriminacijom i stresom koji je posledica diskriminacije. Porodica u tom smislu može biti svojevrsna zaštita, protektivni faktor, za različita maladaptivna ponašanja, pa i za suicidalne ideje.

Miroslav Stajić

Atmosfera homofobije

Pripadnici LGBT populacije, zbog straha od stigme, izbegavaju da čak i sa profesionalcima otvoreno govore o svojim problemima.

– Iskustva iz kliničke prakse govore o tome da je taj strah veoma prisutan, i čini se da je za to odgovorna sveukupna društvena atmosfera homofobije i diskriminacije različitih manjinskih grupa, koja je očigledna u našoj sredini. Zbog toga LGBT osobe često odlažu javljanje za pomoć iako osećaju potebu za njom. Nažalost, kada se radi o psihološkim problemima, ova okolnost je prilično nepovoljna jer doprinosi da ti problemi prerastu u hronične i neretko produžava terapijski proces, pa u krajnjem utiče i na njegovu efikasnost – upozorava dr Jelena Srdanović Maraš, inače specijalista medicinske psihologije, porodični terapeut na Klinici za psihijatriju KCV.

Strah od odbacivanja

Čak 67 procenata homoseksualno orijentisanih adolescenata veoma brine o tome kako će njihove porodice reagovati na autovanje, pri čemu više od petine očekuje da će biti izloženi verbalnom nasilju, a 10% njih na kraju pretrpi i fizičko zlostavljanje. Kada je, pak, reč o reakciji društva, istraživanja govore da 36% mladića zbog straha od gubitka prijatelja ne razotkriva svoju seksualnu orijentaciju, dok 43% njih izveštava o gubitku prijatelja nakon autovanja. Inače, strah od odbacivanja i gubitak prijatelja smatraju se visoko stresnim, jer je za adolescenta vršnjačka grupa iuzetno važna, a gubitak socijalne podrške u ovom periodu može imati neuporedivo veće posledice za mladu osobu nego u bilo kom drugom periodu života.

Sedam puta veću šansu da pokušaju samoubistvo imaju homoseksualno ili biseksualno orijentisani adolescenti od njihovih heteroseksualnih vršnjaka. To je pokazalo istraživanje sprovedeno u Minesoti na velikom uzorku od čak 36.245 srednjoškolaca prosečnog uzrasta 15 godina

12-19 procenata populacije muškaraca homoseksualne ili biseksualne orijentacije ima pokušaj suicida u svojoj biografiji

30 procenata izvršenih samoubistava u populaciji mladih počine homoseksualno orijentisane osobe

250 mladih osoba svakog dana izvrši samoubistvo, a 10.000 njih ga pokuša. Samoubistvo je, prema podacima Svetske zdravstvene organizacije, jedan od tri vodeća uzroka smrtnosti među mladima

1.000.000 ljudi svake godine izvrši samoubistvo, što je više od ukupnog broja žrvata ubistava diljem sveta ili poginulih u ratovima tokom jedne kalendarske godine