Nova američka Nacionalna sigurnosna strategija, oblikovana pod snažnim utjecajem ideologije Make America Great Again (učinimo Ameriku ponovo velikom), ne djeluje kao klasičan dokument strateškog planiranja, već kao politički i ideološki manifest. Njena poruka Evropi je gruba, direktna i nimalo diplomatska: Evropska unija više nije privilegirani partner, nego problem koji treba preoblikovati, disciplinirati ili – ako je moguće – oslabiti. Time se transatlantski odnosi guraju u novu fazu nepovjerenja i fragmentacije, kakva nije viđena još od kraja hladnog rata. U središtu Trumpove vizije nalazi se otvoreni napad na samu ideju evropske integracije. EU se u američkom narativu opisuje kao birokratizirana, ideološki globalistička, kulturno dezorijentirana i nesposobna da zaštiti vlastite granice i identitet. Takva slika nije slučajna: ona služi kao opravdanje za strategiju koja favorizira Evropu nacionalnih država, politički kompatibilnih s američkim desnim populizmom. Otuda i teze o kulturnom raspadu i civilizacijskom nestanku – to nisu sigurnosne procjene, već oružje u evropskim identitetskim ratovima u kojima Washington, bez zadrške, bira stranu.

SAD razbijaju EU. Posebno zabrinjava signal da bi Evropa mogla izgubiti status pouzdanog saveznika. Time se partnerstvo, izgrađeno na institucijama, pravu i zajedničkim vrijednostima, zamjenjuje uslovnom lojalnošću zasnovanom na ideološkoj usklađenosti. Drugim riječima: ko ne dijeli Trumpovu viziju svijeta, ne može računati na američku zaštitu. Za Evropu to znači jednu surovu realnost – SAD više nisu predvidiv oslonac, nego faktor nestabilnosti.

U tom kontekstu treba čitati i navode o pokušaju da se iz evropskog okvira otmu Mađarska, Poljska, Austrija i Italija. Riječ je o državama u kojima jačaju ili već dominiraju suverenističke i euroskeptične političke opcije, prirodni saveznici Trumpove administracije. Posebno simptomatičan detalj u ovoj strategiji jeste tišina oko Hrvatske. Zemlja koja već godinama vodi izrazito servilnu, gotovo bezrezervnu proameričku vanjskopolitičku liniju, ostala je izvan kruga država koje Washington vidi kao potencijalne strateške partnere u procesu potkopavanja evropske kohezije. Za Zagreb bi to trebalo da bude bolno otrežnjenje: lojalnost sama po sebi ne garantira političku relevantnost. Hrvatska se nije našla ni među otetima, ni među ključnim akterima – ostala je na margini, kao pouzdan, ali nevažan saveznik. U američkoj viziji Evrope ona nije ni periferna tačka zapadnog poretka, bez stvarne pregovaračke težine. To razočarenje dodatno razotkriva suštinu Trumpove politike: vrijednost saveznika ne mjeri se principima ni dugoročnim partnerstvom, nego isključivo trenutnom upotrebnom vrijednošću u velikoj geopolitičkoj igri. Ovdje je cilj jasan: oslabiti koheziju Evropske unije iznutra, pretvarajući je u labavi savez država koje se više oslanjaju na bilateralne odnose s Washingtonom nego na zajedničke evropske institucije. Takva politika kratkoročno odgovara i liderima poput premijera Viktora Orbána, ali dugoročno nosi i ozbiljan rizik – posebno zbog paralelnih aranžmana s Kinom, koja ostaje primarni strateški rival SAD-a.

Pitanje Ukrajine prvi je i najopasniji test ove nove američke politike. Trumpova žurba da riješi rat otkriva suštinu pristupa: Ukrajina se ne posmatra kao subjekt s pravom na vlastite ciljeve, već kao problem koji treba ukloniti radi strateške stabilnosti s Rusijom. Evropa se pritom optužuje za nerealna očekivanja, a implicitno se poručuje da je kompromis s Moskvom neizbježan – čak i ako to znači teritorijalne ustupke agresoru. Trumpova sklonost Putinu ovdje više nije diplomatska nijansa, nego politička činjenica s dalekosežnim posljedicama.

Evropa je živjela u strateškom komforu. Tako se oživljava stari i opasni obrazac: dogovore velikih sila preko leđa manjih država. Ukrajina, ali i Evropa, taj obrazac poznaju iz vlastite historije. U praksi to znači da Kijev više ne može računati na bezrezervnu američku podršku, dok Evropa ostaje suočena s posljedicama ruskog revizionizma. Upozorenje Marka Ruttea da se Putin neće zaustaviti na Ukrajini dodatno naglašava hitnost situacije. Hibridni napadi, dezinformacije i sabotaže infrastrukture već su realnost, a vrijeme ne radi u korist Evrope.

Evropske reakcije na američki dokument kreću se od šoka do otvorenog otpora. U nekim političkim krugovima u Parizu, Berlinu i Bruxellesu američki stav se već tumači kao neprijateljski čin, a ne kao nespretna poruka saveznika. Time se urušavaju tri stuba na kojima je počivao poslijeratni evropski poredak: NATO kao sigurnosni kišobran, ekonomska integracija i zajedničke liberalno-demokratske vrijednosti. Trumpova strategija potkopava sva tri istovremeno. Ipak, u toj krizi krije se i jedna važna istina: Evropa je predugo živjela u strateškom komforu, oslanjajući se na američku moć i odgađajući vlastito sazrijevanje. Svijet u kojem se Washington povlači u ideološki unilateralizam prisiljava EU da preuzme odgovornost za vlastitu sigurnost, ojača odbrambene kapacitete, smanji geopolitičku ovisnost i redefinira odnose – ne samo s SAD-om nego i unutar sebe. Zato nova američka strategija nije samo napad na evropske politike. Ona je brutalni poziv Evropi da odraste. Pitanje je samo hoće li Evropa taj poziv shvatiti kao prijetnju – ili kao posljednju priliku.

(Oslobođenje/foto: Pixabay)