Od ukupnog broja registrovanih stranaka u Srbiji (82), više od polovine, tačnije 45, ima manjinski predznak. Među političkim opcijama sa nacionalnim predznakom mogu se naći one koje su novijeg datuma, ali imamo i one koje su duže  prisutne u političkom životu. Kada je reč o mađarskoj zajednici, u njoj deluje pet stranaka. Ove stranke, kao i svaka druga, trude se da se predstave kao legitimna sila koja je reprezentativna u svojoj široj ili užoj zajednici. Oni nude različite predloge za regulisanje položaja Mađara u Srbiji (na paleti su, kako ćemo videti, i koncepti personalne autonomije, kao i različiti vidovi saradnje sa pokrajinskim ili/i republičkim vlastima).

Savez vojvođanskih Mađara (SVM) u odnosu na prethodni period, u ovoj kampanji znatno veći naglasak stavlja na „vojvođanske“ teme. SVM sve više afirmiše ključne teme Vojvodine: položaj i finansiranje. Kao stranka, zalaže se za proširenje  nadležnosti pokrajine, odnosno smatra da je neophodno da Vojvodina ima zakonodavnu, izvršnu i delimičnu sudsku vlast. Takođe, u svojoj kampanji afirmiše stav da i u drugim delovima zemlje treba da se formiraju regioni, pokrajine sa  sličnim kompetencijama kakve ima i Vojvodina. Druga ključna tema je finansiranje pokrajine. SVM u svom izbornom programu naglašava da je neophodno povećati finansijsku nadležnost Vojvodine, odnosno da ona u većoj meri raspolaže onim  sredstvima koji potiču iz pokrajine. Kao bitnu tačku, SVM navodi i to da sam budžet pokrajine mora da bude u najvećoj meri razvojni. Ni lokalne samouprave nisu van vidokruga stranke. Ova politička opcija je za unapređenje komunikacije među opštinama u cilju pojednostavljenja administracije.

Savez vojvođanskih Mađara, kada je reč o personalnoj autonomiji, odnosno o pravima nacionalnih manjina, smatra da je ključna stvar poboljšanje finansiranja postojećih manjinskih institucija, kao i očuvanje nadležnosti nacionalnih saveta  u procesu promena pravnih propisa.

Interesantno je to da, u odnosu na druge stranke sa mađarskim nacionalnim predznakom, ova stranka ne promoviše stvaranje teritorijalnih okruga opština u kojima je većinsko stanovništvo – mađarsko.

Međutim, u kampanji ova stranka „manjak“ nacionalne politike nadoknađuje podrškom zvanične Budimpešte. Vlada Orbana Viktora je otvoreno stala uz SVM, uz obrazloženje da je podrška SVM podrška evropskoj opciji, pošto se ta stranka  izjasnila za nastavak saradnje sa sadašnjim koalicionim partnerima i jedino ona ima kapacitet da osvoji mesta u Skupštini Srbije.

„Srpska stvar“ i mađarska nada

Pored SVM-a koji je već niz godina na političkoj sceni, u mađarskoj zajednici pojavila se nova stranka: Pokret mađarske nade. Ova stranka se prvenstveno zalaže za formiranje okruga, koji bi bili sastavljeni od opština. Ovi teritorijalni okruzi bi imali relativnu autonomiju u odnosu na pokrajinske i republičke vlasti. Bitno je napomenuti da ova stranka u ovoj organizaciji države vidi mogućnost za formiranje okruga na nacionalnoj bazi, što u ovom slučaju znači da bi opštine u kojima su u većini Mađari mogle formirati zajedničku teritorijalnu jedinicu. Suštinski, ovo bi značilo teritorijalnu autonomiju za ovu zajednicu. Pokret mađarske nade takođe smatra da treba proširiti nadležnosti Vojvodine (sudsku, izvršnu i zakonodavnu vlast), međutim, naglašavaju da su, posle ujedinjenja Vojvodine sa Srbijom 1918. godine, Mađari polako izgubili interes u formiranju jake pokrajine i ona je sada „srpska stvar“.

Kada je reč o personalnoj autonomiji, ova stranka smatra da treba unaprediti postojeći sistem, ali treba smanjiti veliki uticaj većih stranaka na mrežu institucija koje su bitne za očuvanje identiteta ove zajednice. Ova stranka ima podršku ultradesničarske parlamentarne stranke iz matice Jobbik Magyarországért Mozgalom (Pokret za bolju Mađarsku).

Koncepti autonomije

U Srbiji su registrovane još tri stranke koje imaju mađarski predznak. Jedna od njih je stranka Andraša Agoštona, Demokratska stranka vojvođanskih Mađara. Ova stranka sebe definiše kao programsku stranku sa tri jasna cilja: 1. stvoriti mađarsku (personalnu) autonomiju koja ima zakonodavne i izvršne nadležnosti, 2. proporcionalno predstavljanje Mađara u republičkom parlamentu u odnosu na broj ove nacionalne zajednice prema ukupnom broju stanovništva zemlje (slovenački model), 3. dvojno (mađarsko-srpsko) državljanstvo za vojvođanske Mađare, s tim da je ovaj programski cilj u međuvremenu ostvaren. DSVM ne priznaje kao legitimno i legalno telo Nacionalni savet Mađara, u njegovom radu ne učestvuje i smatra da ta nacionalna samouprava ne predstavlja suštinsku autonomiju.

Građanski savez Mađara sa predsednikom Laslom Rac-Sabo. Ova stranka se takođe zalaže za formiranje okruga koji bi imali određenu vrstu autonomije u odnosu na centrale. Takođe, oni u svom političkom programu naglašavaju da ovakav vid organizacije nije nikakav separatizam već mogućnost da manjinske zajednice, u ovom slučaju Mađari, sačuvaju svoj identitet.

Za glasove vojvođanskih Mađara bori se i najstarija manjinska stranka u Srbiji, Demokratska zajednica vojvođanskih Mađara (DZVM, predsednik: Aron Čonka). Ova politička grupa svoju borbu artikuliše u konceptu tri stuba autonomije: teritorijalna autonomija na etničkoj osnovi, personalna autonomija i promena statusa naselja (svako naselje da bude posebna opština). Kada je reč o personalnoj autonomiji, Demokratska zajednica vojvođanskih Mađara smatra da treba povećati nadležnosti nacionalih saveta, da bi imali suštinsku izvršnu vlast, a ne samo savetodavnu ulogu. Takođe, po ovoj opciji treba povećati finansijsku podršku manjinskim institucijama oslanjajući se na republički budžet.

Mađarski zaokret, pa preokret

Krajem februara su četiri mađarske stranke, Građanski savez Mađara, Pokret mađarske nade, Demokratska stranka vojvođanskih Mađara i Demokratska zajednica vojvođanskih Mađara, formirale zajedničku platformu za izbore pod imenom Mađarski zaokret, koja se zasnivala na konceptu manjinske autonomije. Međutim, nakon zvanične podrške Orbanove vlade SVM-u, Demokratska stranka vojvođanskih Mađara je napustila ovu koaliciju. Kao razlog za to oni su naveli da „ne žele da otežaju položaj Orbana, pa neće da se suprotstave SVM-u na republičkom nivou”. Oni nastupaju samostalno na izborima na lokalnom i pokrajinskom nivou.

Mađarski zaokret je brzo ostao bez podrške, pošto su se dve stranke, Građanski savez Mađara i Demokratska zajednica vojvođanskih Mađara, pridružile ideji o zajedničkom nastupu sa drugim manjinskim strankama. Tako će građani na sledećim parlamentarnim izborima imati u ponudi i listu „Svi zajedno”. Ovu koaliciju čine šest stranaka nacionalnih manjina, pored dve mađarske stranke u ovoj grupi su Bošnjačka demokratska zajednica, Slovačka stranka, Demokratska partija Makedonaca i Demokratska zajednica Hrvata. Cilj koalicije je da se „izbore za prava nacionalnih zajednica u Srbiji.”

Inače, za manjinske izborne liste ne važi izborni cenzus od pet odsto. Za njih je uspostavljen mehanizam „prirodnog praga”. To znači da se broj izašlih birača podeli sa dvesta pedeset mesta u parlamentu i tako se utvrdi koliko glasova nosi jedan mandat. Na prošlim izborima „prirodni prag” iznosio je približno 15 hiljada glasova za jedan mandat.

Lošonc: Prazan prostor i interesantan eksperiment

Savez vojvođanskih Mađara u ovoj kampanji znatno veći naglasak stavlja na „vojvođanske teme“, a o proširenju nadležnosti nacionalne autonomije ovoga puta nema ni govora. Zašto je to tako i koju glasačku grupu cilja svojom kampanjom SVM, pitali smo univerzitetskog profesora, Alpara Lošonca.

„Sa jedne strane, SVM smatra završenim pitanje manjinske autonomije. Smatra da sistem nacionalnih saveta, koji je pokrenut zahvaljujući borbi manjinske političke elite, perfektno radi. Možda postoji tu ili tamo neka anomalija, ali te se mogu lako ispraviti, a ionako ne dotiču samu suštinu sistema, smatraju u stranci. U vojvođanskoj mađarskoj javnosti ne postoji efikasan kritički diskurs koji bi ovakvo viđenje stvarnosti osporavao“, kaže Lošonc.

On takođe smatra da razlog zašto je SVM stavio u centar svoje kampanje pitanje autonomije Vojvodine leži u tome što je SVM zapazio slobodan prostor, odnosno shvatio da su stranke koje su „predvodile regionalni diskurs u poslednje dve decenije, prilično izbledele, dotrajale, to jest malo toga su učinile da se željena autonomija Vojvodine i dostigne“.

„A SVM je imala neke poteze u poslednje vreme koji se lako mogu prizvati – dovoljno je da se setimo kako su se poslanici SVM-a ponašali prilikom usvajanja republičkog budžeta – i koji mogu da potvrde autentičnost regionalnog diskursa ove stranke“, kaže Lošonc.

On smatra da SVM svojom novom retorikom želi da pridobije Mađare kojima je borba za regionalne i manjinske interese podjednako važna. Ali, isto tako pretenduje da dobije glasove pojedinaca iz tabora većinskog naroda koji su se razočarali u regionalnim strankama, a koji istovremeno nemaju problema s tim da pređu prag svoje etničke pripadnosti.

Pitali smo profesora da li vidi mogućnost za afirmaciju ideje mađarske autonomije u okviru šarolike koalicije „Svi zajedno“ i kakve motive su imale DZVM i GSM da se priključe ostalim manjinskim strankama.

„Mađarski politički prostor u Vojvodini je dosta problematičan što se tiče demokratije i slobode. Činjenica je da SVM nema efikasnu protivtežu koja bi imala ulogu kočnice. Sa te tačke gledišta, deluje prilično logično da manje mađarske stranke traže svoje mogućnosti van vojvođanskog mađarskog prostora, bukvalno beže odavde. Jer tu gde svakog segmenta društva kontroliše jedna jedina stranka, jako je teško afirmisati retoriku kritike. S druge strane, manjine u Srbiji imaju slične, ali i specifične probleme. U svakom slučaju, mogu se prepoznati neke paralele, iako je teško staviti znak jednakosti među manjina u Vojvodini i Južne Srbije. Takvo savezništvo manjina može da naiđe na simpatije međunarodnih krugova. Sve u svemu: to je jedan interesantan eksperiment, o čemu će glasači dati svoj sud. I ako bude bio uspešan, tek tada će doći na red konkretna pitanja kao što je na primer mađarska autonomija. Do izbora će sve ostati samo na  deklarativnom nivou“, dodaje Lošonc.

Sinkovics Norbert
Pressburger Csaba
(Autonomija)